Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Εκπονούμενη Διδακτορική Διατριβή

«Αξιολόγηση δημοσίων υπαλλήλων. Πρόσφατες μεταρρυθμίσεις και νέες προκλήσεις»

Ημερομηνία έναρξης: 28 Μαΐου 2024

Περίληψη

O εξορθολογισμός του δημοσίου τομέα της χώρας μας βρέθηκε στην ατζέντα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων των προγραμμάτων προσαρμογής, άμεσα συνδεδεμένων με την εκταμίευση των δόσεων των δανείων. Ειδικότερα, για την ελληνική Διοίκηση, οι μεταρρυθμιστικές απαιτήσεις προσέλαβαν χαρακτηριστικά ‘big bang’ και θεσμικής οικοδόμησης (institution building), ως προς την έκταση, την ένταση και τη φιλοδοξία τους, ενώ στο πεδίο των ανθρωπίνων πόρων τα θέματα που εξετάζονται είναι μεταξύ άλλων η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων, η σταδιοδρομία και το σύστημα επιλογής, αλλά και η αποπολιτικοποίηση των επιτελικών στελεχών. Ήτοι, τα ζητήματα του προσωπικού τίθενται σε προτεραιότητα, ενώ το σύστημα αξιολόγησης της απόδοσης των δημοσίων υπαλλήλων, αποτελεί πλέον μεταρρυθμιστική απαίτηση, έχοντας απασχολήσει, ιδίως τα τελευταία χρόνια, την επιστημονική κοινότητα και τηνκυβερνητικοδιοικητική πρακτική, καθώς συνιστά μία ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία, μέσα από μία αδιάκοπη προσπάθεια εξάλειψης των στοιχείων της υποκειμενικότητας και της μεροληψίας.

Παράλληλα, όπως έχει κριθεί, στις μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται στην Ελλάδα μικρή σημασία φαίνεται να δίνεται στην υλοποίηση, που προϋποθέτει τόσο την κατάλληλη προετοιμασία όσο και τη διασφάλιση των συνθηκών ευδόκιμης πορείας τους. Τα μεταρρυθμιστικά εγχειρήματα χαρακτηρίζονται από απουσία συνέχειας και πολιτικής δέσμευσης, ενώ ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας που συνήθως προβλέπεται απαιτεί από κάθε μεταρρύθμιση είτε να παραγάγει άμεσα αποτελέσματα είτε να ατονήσει. Η διοικητική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα φαίνεται να στηρίζεται στην προσέγγιση «δοκιμή και σφάλμα» δίχως όμως υψηλή διορθωτική δυνατότητα, με συνέπεια να μην καταφέρνει να επιτύχει  τους στόχους και τις επιδιώξεις της.

Ομοίως οι κατά καιρούς προσπάθειες εκσυγχρονισμού και επιτυχούς εφαρμογής της διαδικασίας αξιολόγησης του ανθρώπινου δυναμικού της Διοίκησης έχουν εν γένει αποβεί άκαρπες, ενώ νομοθετούνται νέα συστήματα που εν πολλοίς συνιστούν την επαναφορά παλαιότερων – έστω με ελάσσονες τροποποιήσεις - επιχειρώντας να υιοθετηθούν οι αρχές της Νέας Μεθοδολογίας Διοίκησης Δημοσίων Φορέων και Οργανισμών (New Public Management). Σε μία συνολική αποτίμηση, το σύστημα αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, έχει υποστεί μόνο οριακές αλλαγές σε σχέση με την εμπειρία του παρελθόντος, οι δε μεταρρυθμιστικοί του στόχοι δεν εκπληρώθηκαν, με αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται βάσιμες προσδοκίες για μία ουσιαστική αξιολόγηση που θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο διοίκησης ανθρωπίνων πόρων. Οι πολιτικές μείωσης του αριθμού των διοικητικών στελεχών οδήγησαν στην ανάγκη για καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου έμψυχου δυναμικού και της απόδοσής του. Η επιμόρφωση, η εκπαίδευση, οι διαδικασίες ενίσχυσης σχέσεων προϊσταμένων-υφισταμένων, η αμοιβή βάσει παραγωγικότητας, κ.λπ. προκρίνονται ως τεχνικές για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Κατά συνέπεια, τα συστήματα αξιολόγησης καλούνται να επικεντρωθούν πλέον στις επιδόσεις με έμφαση στην προβλεψιμότητα της συμπεριφοράς του στελεχιακού δυναμικού.

Ένα νέο φιλόδοξο εγχείρημα ως προς την αξιολόγηση της απόδοσης των δημοσίων υπαλλήλων, με κύρια πλέον συνιστώσα τη στοχοθεσία, αποτελεί ο νόμος 4940/2022. Παρότι η εφαρμογή του πρόσφατου θεσμικού πλαισίου βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, διαφαίνονται ήδη κενά, ελλείψεις και ασάφειες, αλλά και μία «σπουδή» στην υλοποίησή του, με παρούσες τις συνήθεις αδυναμίες των διαδικασιών και πολιτικών που ακολουθούνται. Η αξιολόγηση έχει συνδεθεί άμεσα με και συνιστά προτεραιότητα και απαίτηση, στο πλαίσιο των μνημονιακών υποχρεώσεων της χώρας, για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και την αναδιοργάνωση της δημόσιας διοίκησης που ακόμη πάσχει, σε μια προσπάθεια σύγκλισης με τα ευρωπαϊκά αντίστοιχα δεδομένα. Τα προηγούμενα συναφή νομοθετήματα, που εν πολλοίς επεδίωκαν, τουλάχιστον ως προς τη ρητορική τους, τον ίδιο σκοπό, έτυχαν περιορισμένης εφαρμογής, με αποτέλεσμα να μην προκύπτουν ουσιώδη συμπεράσματα για την επίδραση της αξιολόγησης των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα στην ανταπόκριση της χώρας στους επιμέρους στόχους.

Η προτεινόμενη διατριβή αποσκοπεί στην εις βάθος μελέτη του υφιστάμενου πλέον ρυθμιστικού πλαισίου περί αξιολόγησης που εισήχθη με τον ν. 4940/2022 και στην κριτική ανάλυση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής του, με βάση τις αρχές της Νέας Δημόσιας Διοίκησης (NPM) και τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού διοικητικού συστήματος συγκρινόμενου με ανάλογα συστήματα άλλων χωρών. Θα διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά (καινοτομίες) που διαφοροποιούν το νέο εγχείρημα από τα προγενέστερα, θα εκτιμηθούν οι ανάγκες που κάλυψε ή δημιούργησε, σε ποιον βαθμό το νεοπαγές σύστημα αξιολόγησης υπηρετεί την επιδίωξη της αύξησης της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης, όπου το διακύβευμα είναι μεγαλύτερο και τα περιθώρια σφάλματος μικρότερα.