Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Εκπονούμενη Διδακτορική Διατριβή

«Η αστική ευθύνη του Δημοσίου σε περιπτώσεις πρόκλησης ζημιών εξαιτίας αναπότρεπτων φυσικών φαινομένων»

Ημερομηνία έναρξης: 22 Ιουνίου 2021

Θεωρητικό και εννοιολογικό πλαίσιο - πλάνο έρευνας

Το Κράτος, ως φορέας δημόσιας εξουσίας, έχει την δυνατότητα, αλλά και την υποχρέωση, να θεσπίζει κανόνες δικαίου, με τους οποίους ρυθμίζεται η ασφαλής και εύρυθμη διαβίωση των πολιτών, τηρούμενων πάντα και των σχετικών συνταγματικών διατάξεων.

Παρόλα αυτά, υφίστανται περιπτώσεις κατά τις οποίες το Δημόσιο παραλείπει να λάβει τα απαραίτητα -εκ του νόμου- μέτρα πρόληψης και προστασίας, με αποτέλεσμα η παράλειψη αυτή να προκαλεί ζημία σε πρόσωπα και πράγματα. Στις περιπτώσεις αυτές το Δημόσιο είναι υπεύθυνο προς αποζημίωση, σύμφωνα με τα άρθρα 105 και 106 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (ΕισΝΑΚ). Την ίδια ευθύνη έχουν οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμος, Περιφέρεια), αλλά και τα λοιπά νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Υπάρχει μάλιστα πιθανότητα η ζημία να βαρύνει περισσότερα του ενός νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΑΚ 926) και να τίθεται ζήτημα αναγωγής (λόγω καταβολής ολόκληρης της αποζημίωσης από το ένα εξ αυτών) μεταξύ τους (ΑΚ 927). Η εν λόγω ευθύνη είναι αντικειμενική, δεν απαιτείται δηλαδή υπαιτιότητα του οργάνου του Δημοσίου, και μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης του παθόντος, αλλά και της ψυχικής οδύνης των συγγενών σε περίπτωση θανάτωσης του προσώπου (ΑΚ 932).

Πιο αναλυτικά, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, ευθύνη του Δημοσίου ή του νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου προς αποζημίωση γεννάται όχι μόνον από την έκδοση μη νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξης ή από τη μη νόμιμη παράλειψη έκδοσης τέτοιας πράξης, αλλά και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες ή από παραλείψεις οφειλόμενων νόμιμων υλικών ενεργειών αυτών, εφόσον οι υλικές αυτές ενέργειες ή παραλείψεις συνάπτονται με την οργάνωση και λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών. Οι ζημιογόνες, δηλαδή, παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του Δημοσίου πρέπει να λάβουν χώρα κατά την ενάσκηση της ανατεθειμένης σε αυτά δημόσιας εξουσίας και κατά παράβαση διάταξης που δεν έχει θεσπιστεί αποκλειστικά χάριν του γενικού συμφέροντος, αλλά αποβλέπει παράλληλα και στην προστασία δικαιώματος ή συμφέροντος των κατ’ ιδίαν προσώπων. Εξάλλου, υπάρχει ευθύνη του Δημοσίου ή του νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, όχι μόνον όταν με πράξη ή παράλειψη του οργάνου παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης.

Περαιτέρω, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιδίκαση αποζημίωσης είναι, μεταξύ άλλων, η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παράνομης πράξης ή παράλειψης ή υλικής ενέργειας ή παράλειψης υλικής ενέργειας του δημόσιου οργάνου και της ζημίας πού επήλθε. Αιτιώδης δε σύνδεσμος υπάρχει όταν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η πράξη ή η παράλειψη είναι επαρκώς ικανή (πρόσφορη) και μπορεί αντικειμενικά κατά τη συνήθη και κανονική πορεία των πραγμάτων και χωρίς τη μεσολάβηση άλλου περιστατικού να επιφέρει την ζημία.

Σε ό,τι αφορά την αστική ευθύνη του Δημοσίου σε περιπτώσεις πρόκλησης ζημιών εξαιτίας αναπότρεπτων φυσικών φαινομένων, από τις διατάξεις των άρθρων 4 παρ.5 του Συντάγματος και 105 ΕισΝΑΚ, σε συνδυασμό με τις γενικές αρχές που αναφέρονται στην ανωτέρα βία, συνάγεται ότι μη τήρηση ή πλημμελής τήρηση των υποχρεώσεων των οργάνων του Δημοσίου και, συνεπώς, ευθύνη προς αποζημίωση, συντρέχει σε κάθε περίπτωση ζημίας ιδιώτη από το Δημόσιο, εκτός αν το τελευταίο αποδείξει ότι τα όργανά του έλαβαν τα κατάλληλα μέτρα και έπραξαν ό,τι ήταν αντικειμενικά δυνατό και η ζημία οφείλεται σε γεγονός απρόβλεπτο και αναπότρεπτο ακόμα και με μέτρα άκρας επιμέλειας και σύνεσης. Εξάλλου, τα αναπότρεπτα φυσικά φαινόμενα (λ.χ. πυρκαγιά, πλημμύρα, σεισμός), δεν συνιστούν, εξ ορισμού, ανωτέρα βία που επιφέρει ζημία, αλλά μόνο όταν εκδηλωθούν κατά τρόπο που δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί και με τέτοια ένταση που καθιστούν την ζημία αναπόφευκτη. Τέλος, ιδιαίτερη - χωριστή ευθύνη συνιστά και η μη εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων, σύμφωνα με τα όσα ορίζονται στη νομοθεσία, στους κανονισμούς και στα διδάγματα της κοινής πείρας και της ανθρώπινης λογικής, από τα όργανα του Δημοσίου και μετά την γέννηση του ζημιογόνου γεγονότος, ώστε να αποτραπεί η πρόκληση των εν λόγω ζημιών.

Όλα τα ανωτέρω ζητήματα θα ερευνηθούν διεξοδικά στην παρούσα διδακτορική διατριβή, μαζί με ταυτόχρονη παράθεση και ανάλυση της σχετικής νομοθεσίας και νομολογίας, ώστε να επιτευχθεί μία ολοκληρωμένη παρουσίαση όλων των όψεων της αστικής ευθύνης του Δημοσίου σε περιπτώσεις πρόκλησης ζημιών εξαιτίας αναπότρεπτων φυσικών φαινομένων. Το εν λόγω θέμα είναι πρωτότυπο, καθώς αφενός μεν τέτοιου είδους περιπτώσεις απασχολούν διαχρονικά και σε μεγάλο βαθμό την ελληνική νομική πραγματικότητα, αφετέρου δε μέχρι στιγμής δεν υφίσταται σχετική ειδική βιβλιογραφία.